Biết bao đời nay làng “Vũ Đại ” hay còn cách gọi khác là làng Đại Hoàng, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, Hà Nam nổi tiếng với nghề truyền thống kho cá trắm “ xuất ngoại”.
Ngày trước, người dân làng Vũ Đại kho cá để ăn, để gửi cho con cháu đi học ở khắp nơi trong cả nước. Thế rồi hữu xạ tự nhiên hương, cái vị đậm đà, ngon ngọt cứ được người này truyền tai người kia, người ta tìm đến làng để được ăn, được mua những niêu cá do chính người dân ở đây chế biến.
Đặc sản món cá kho Hà Nam Kho cá trở thành cái nghề từ đó. Cá kho Vũ Đại không chỉ có tiếng ở trong nước mà còn được gửi ra nước ngoài theo đơn đặt hàng. Món cá kho Hà Nam Nghe cái giá từ 500 nghìn đồng đến hơn một triệu đồng, thậm chí là hơn hai triệu đồng/ niêu cá kho, tưởng như là đắt, nhưng để có một niêu cá kho đúng kiểu, ngon hoàn chỉnh, người dân nơi đây phải rất kỳ công. Món cá kho Hà Nam đặc biệt thơm ngon
Những niêu cá trắm kho gia truyền của làng Vũ Đại
Người thổi hồn mang nét đẹp ẩm thực nổi tiếng cho làng Vũ Đại ấy là lão nông Trần Bá Luận (SN 1955) ở xóm 1, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, Hà Nam từ những khúc cá kho cổ truyền ngon hơn cả nem công chả phượng, thành quả đạt được nhờ sự thừa hưởng kinh nghiệm từ người cha để lại về cách nấu các món ăn ngon, chế biến gia vị.
Năm 1954, sau khi binh lính Pháp rút khỏi Việt Nam, để có miếng cơm ăn ông Luận đã phải tha phương mọi nơi, mang gánh những nồi đất đi buôn bán ở khắp các tỉnh thành từ ngoài Bắc rồi vào cả vào trong Thanh Hóa, Nghệ An… buôn một thời gian sau, ông quay về quê lập nghiệp bằng nghề cá kho. Sau đó ông gắn bó với nghề rồi truyền dạy lại cho con cái nhưng ngày cứ bị mai một dần.
Qua tìm hiểu, chúng tôi có mặt tại cơ sở chế biến cá kho lớn nhất của ông Luận giữa tiết trời se lạnh vào những ngày đầu xuân Qúy tỵ, được thưởng thức món cá kho “thơm phức” do chính đôi bàn tay của những “đầu bếp” thật thà chân đất nơi vùng quê nghèo chiêm trũng chế biến ăn vào cảm giác thật ấm lòng biết chừng nào.
Khách đặt mua niêu cá từ khắp các tỉnh thành trên đất nước
Để món cá kho được hấp dẫn cần phải tẩm thêm gia vị, một chút gừng, giềng, ít chanh cùng nước cốt cua đồng, hành tiêu đi kèm
Chia sẻ về duyên nghề của mình ông Luận tâm sự: “Tôi chưa bao giờ có ý định kinh doanh, chưa bao giờ nghĩ mình có được thành quả như ngày hôm nay. Vì nhà nghèo nuôi con 3 con học Đại học nên hàng tuần, hàng tháng chúng tôi chỉ gửi gạo, gửi thêm niêu cá kho cho các cháu để tiết kiệm tiền”.
Duyên nghề đến một cách hết sức tự nhiên. Từ niêu cá kho quê nhà theo xe khách lên thủ đô cho các con thêm động lực học tập và đỡ chi tiêu khi hoàn cảnh gia đình còn khó khăn đã đưa ông trở thành chủ cơ sở chế biến cá kho cổ truyền Vũ Đại. Từ một lão nông chi điền quanh năm bán mặt cho đất, bán lưng cho trời giờ đây đã trở thành ông chủ lớn uy tín và nổi tiếng .
Những niêu cá kho cổ truyền Vũ Đại mang đậm hồn quê nét Việt đã theo xe khách trong suốt những năm tháng nuôi 3 con học Đại học tại Thủ đô. Những niêu cá kho ấy lại tiếp tục lên máy bay đi đến tất cả các tỉnh thành trong cả nước, đến với cả các bà con Việt kiều đang sinh sống tại nước ngoài thưởng thức đặc trưng mùi vị đậm đà bản sắc dân tộc của nó, mỗi lần ăn là mỗi lần nhớ tới quê nhà.
Trong quá trình kho cá, người đun phải đảm bảo được cho ngọn lửa cháy vừa đủ, không để lửa bùng quá to
Điều tạo nên sự khác biệt của món cá kho Đại Hoàng là dùng niêu đất để kho. Trước khi cho cá vào kho, niêu đất được cho nước vào đun để nồi rắn chắc và khử tạp chất. Quá trình kho phải bổ sung nước cốt chanh để nồi không bị cạn.
Theo ông Luận cho biết, món “đặc sản” cá trắm đen kho làng Vũ Đại chỉ làm theo đơn đặt hàng chứ không bán sẵn vì thời gian sử dụng rất ngắn.
Cá trắm đen là loại cá nước ngọt hàm lượng đạm, béo nhiều, trong quá trình chế biến không sử dụng chất bảo quản nên thời hạn sử dụng cũng theo thời tiết. Mỗi dịp khách đến đặt hàng với số lượng lớn ông lại phải huy động thêm nguồn nhân lực họ hàng cùng làm. Đặc biệt là vào các dịp lễ tết như tết Nguyên Đán thì phải thuê nhân công trong làng phụ giúp.
Khách đến đặt mua hàng đều ở khắp các tỉnh thành trên cả nước, đặc biệt là Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh… Có thể thông qua website hoặc gọi trực tiếp về nhà. Phương tiện vẫn chuyển chủ yếu thường xuyên bằng xe khách và máy bay.
Để hoàn thiện được một niêu cá kho thơm ngon, đậm đà không phải là một điều đơn giản. Quy trình chế biến của nó rất cầu kỳ từ khâu chọn nguyên liệu, phải hết sức cẩn trọng đòi hỏi niêu đất để đựng cá phải có nguồn gốc xuất xứ ở Nghệ An, Thanh Hóa vì đất ở đó có thể đảm bảo độ bền trong quá trình kho từ 16- 24h. Cá phải là loại cá trắm đen to từ 1kg trở nên hoặc cá rô đồng, khi mổ lược bỏ đầu và phần phía đuôi của cá.
Niêu đất dùng để kho cá
Phần cốt lõi không kém trong khâu chế biến, quan trọng nhất để tạo nên hương vị của cá chính là những gia vị tự nhiên bao gồm: một chút gừng, giềng, ít chanh cùng nước cốt cua đồng, hành tiêu….
Tất cả phải được đun bằng chất đốt tự nhiên còn củi nhãn và trấu dùng kho cá để làm mất đi mùi đất nung, làm dậy mùi thơm niêu cá, đun sôi trong khoảng thời gian là 24h cho đến khi cạn nước mới thôi ngừng.
Món cá kho làng Vũ Đại ngon Chúng tôi thắc mắc sự cầu kỳ ấy liệu còn có còn phù hợp với tên gọi món ăn dân dã nữa không? Lý giải sự thắc mắc này của chúng tôi, cá kho ngon ông Luận cười và nói: “Nó vốn là món dân dã, ai cũng làm được nhưng ngon đến độ nào là ở cách làm ra chúng và phải có bí quyết. Làm nên món cá kho ngon
Khi tôi quyết định đưa sản phẩm này để bán, để thành nghề thì phải “kỳ công” với từng niêu cá, phải giữ đúng nét truyền thống của cha ông truyền lại. Không thể “cẩu thả” được, đó là “bất lương”. Tôi cũng có họ xa với nhà văn Nam Cao đấy”
Chứng kiến quy trình làm nên một niêu cá kho được làm toàn bộ bằng nguyên liệu, hương vị tự nhiên không chất bảo quản, chúng tôi mới thấy được ở ông cái tâm nghề. Chính vì thế cơ sở của ông cũng luôn trong tình trạng “cháy hàng”.
Về Hà Nam những ngày mưa lạnh đặc trưng xứ bắc vào những ngày cuối năm, một miếng cá trắm kho có vị thơm ngậy của thịt mỡ, vị cay nồng của riềng, vị chua từ nước cốt chanh đủ ấm lòng bao người xa quê, để “hóa tâm hồn” những đứa con đất Việt.
